شناسنامه افغانستان (کتاب)«شناسنامه افغانستان»، تالیف بصیر احمد دولت آبادی نویسنده معاصر افغانی به زبان فارسی است. در این اثر فرهنگ،تاریخ ،جغرافیا و وضعیت اجتماعی مردم افغانستان با استفاده از کتب و نشریات مورد بررسی قرار گرفته است. ۱ - ساختار کتابکتاب در شش فصل به صورت موضوعی تنظیم شده است که عبارت است از: ۱- وضعیت جغرافیایی افغانستان. ۲- خصوصیات ولایات و ولسوالی‌ها در افغانستان. ۳- وضعیت تاریخی افغانستان. ۴- وضعیت فرهنگی افغانستان. ۵- وضعیت اقتصادی و ارتباطات افغانستان. ۶- وضعیت نظامی افغانستان. هر یک از فصول کتاب به بخش های متعددی تقسیم شده است. شیوه نگارش نویسنده گزارش گونه بوده و کمتر به منابع مورد استناد اشاره کرده است. ۲ - گزارش محتوادر یادداشت مؤلف بر چاپ اول چنین آمده که او ابتدا رویدادهای سیاسی- اجتماعی کشورش را گردآوری و سپس این مطالب را دسته بندی می‌کند. نشر این مطالب تا سال ۱۳۶۵ به تاخیر می‌افتد. در این سال به مناسبت اشغال نظامی افغانستان مقاله‌ای در مورد وضعیت افغانستان را در مجله حبلالله به نشر می‌رساند. با استفاده از اسناد و مدارک موجود، یک سلسله مقالات در این مجله منتشر می‌شود و با اصلاح و اضافاتی به صورت کتاب حاضر منتشر می‌شود. از نکات قابل توجه در این کتاب آن است که آمارهای تعداد علاقه داری‌ها، قریه‌ها و حتی جمعیت و مساحت آنها مختلف آمده است. نویسنده در توضیح این مطلب اختلاف منابع آماری را دلیل بر این مطلب دانسته است. به عنوان مثال در آمار تعداد ولسوالی‌ها و قریه‌ها و مساحت و جمعیت کلی ولایات از احصائیه تخمینی سال ۱۳۴۹ کابل گرفته شده است. توضیح ولسوالی‌ها نیز از جزوه تهیه شده از سوی حزب وحدت اسلامی افغانستان گرفته شده است. وی یادآور می‌شود که از آن جا که اصل مطالب در فاصله زمانی چند ساله تهیه شده است، ناهمگونی‌هایی به چشم می‌خورد و از سوی دیگر نیز منابع مورد استفاده اغلب قدیمی هستند که نیازمند به روز شدن هستند. ۳ - فصول کتابافغانستان سرزمینی است کوهستانی در قلب آسیا که در بنین تعدادی از کشورهای همسایه محصور شده و به دریای آزاد راه ندارد. ۳.۱ - فصل اولنویسنده در فصل اول به مساحت، جمعیت، اقوام، زبان ،دین و مذهب ، کوه‌ها ، جنگل‌ها ، آداب و رسوم و مباحثی از این دست پرداخته است. یکی از آداب و رسوم این مردم روضه خوانی است که بدین ترتیب شرح شده است: «این رسم بیشتر مربوط به شیعیان می‌شود. آنها در شب‌های جمعه و ماه محرم مراسم عزاداری می‌گیرند و در ماه محرم نذر می‌کنند. با اینکه در مراسم آنها خیلی ضعف‌ها رسوخ کرده است، باز هم این‌ها سازنده و آموزنده است. فرقه‌های صوفی مراسم خاص مذهبی خود را دارند. سنی‌ها نیز مراسم نعتخوانی دارند». ۳.۲ - فصل دومدر فصل دوم ابتدا به تاریخچه تقسیمات اداری و کشوری اشاره شده است. کتاب « احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم »، تالیف ابوعبدالله محمد بن احمد مقدسی (قرن چهارم هجری) از منابع معتبر در این موضوع معرفی شده است. در ادامه این فصل تقسیمات در ادوار مختلف؛ مانند دوره سدوزایی‌ها، دوره حبیب الله کلکانی و دوره ظاهر شاه مورد مطالعه قرار گرفته است. احزاب تاثیر فراوانی در عرصه سیاسی این کشور داشته‌اند که به نحوه شکل گیری آنها به طور خلاصه اشاره می‌شود: با شروع قرن بیستم و شروع جنگ جهانی اول و در زیر تاثیر رشد افکار ضداستعماری و نفاق میان شاهزادگان دربار امیر حبیب الله خان، برای اولین بار نهضت‌های اصلاح طلبی درافغانستان بوجود آمد؛ ولی این گونه فعالیت‌ها با وجود این که به صورت مخفی انجام می‌گرفت، بزودی افشاء و سرکوب گردید. ولی اصلاحاتی که بانی آن شاه امان الله خان بود؛ پس از ده سال توسط حبیب اله کلکانی منجر به سقوط گردید. تا اواخر سال‌های م. دوران رکود فعالیت‌های سیاسی در افعانستان بود. مجددا در نیمه قرن بیستم در زمان صدارت شاه محمودخان جنبش سیاسی روشنفکری بار دیگر رشد نمود و فعالیت روشنفکران و فعالان سیاسی در سه حزب سیاسی ویش زلمیان (تاسیس م)، حزب وطن (تاسیس م) و حزب خلق (تاسیس ۵۰ م) متمرکز گردیدند. این سه حزب سیاسی عمر کوتاهی داشت و در سال (ش) در سال‌های پایانی صدارت شاه محمود خان سرکوب گردیده و عده‌ای از رهبران آن زندانی شدند.در سال‌های پایانی سلطنت ظاهرشاه در سال م. به مطالبات سیاسی روشنفکران تا حدودی جواب مثبت داده شد. حقوق و آزادی افراد در قانون اساسی تسجیل گردید و با استفاده از آن جنبش نوین روشنفکری در یک طیف وسیع از چپ افراطی تا راست افراطی به سرعت در صحنه سیاسی عرض وجود کردند و در قالب ده‌ها سازمان وحزب سیاسی فعالیت خود را آغاز نمودند. ۳.۳ - فصل سومفصل سوم، به تاریخ افغانستان اختصاص دارد. در این بخش افغانستان از گذشته‌های دور تا زمان ظهور اسلام و پس از آن تا دوران حکومت طالبان ذکر شده است. در ابتدای این فصل می‌خوانیم: «ما می‌کوشیم به طور فشرده تاریخ کشور را مورد ارزیابی قرار دهیم. برای آماده سازی ذهن خواننده به تاریخ امروز کشور به سلسله‌های گذشته دور اشاره کوتاه و فهرست وار می‌کنم، چرا که تاریخ افغانستان بیشتر به احوال و سرگذشت شاهان و امیران پرداخته است تا سرنوشت مردم آن. لذا از هر سلسله فقط به اسامی قدرت یافتگان می‌پردازم». [۱]
شناسنامه افغانستان،دولت آبادی،ص۳۱۵.
۳.۴ - فصل چهارمدر فصل چهارم ابتدا سیر تحولات فرهنگی و آموزشی مورد بحث قرار گرفته است. در آغاز این نکته تذکر داده شده است که محققین در بررسی این موضوع در محدوده افغانستان کنونی با محدودیت‌هایی روبرو هستند، چرا که تاریخ آن از قرن دوازده هجری/ هجده میلادی (۱۱۶۰ ق/ ۱۷۴۷ م) فراتر نخواهد رفت. نویسنده تاکید کرده است که این واقعیت تلخی است که تمامی محققان و نویسندگان افغانستانی علیرغم میل باطنی به ناچار به آن گردن نهاده و در این قالب پیش ساخته قلم فرسایی کرده‌اند. تاریخچه فرهنگی افغانستان،مدارس دینی ، مطبوعات و تشکل‌های فرهنگی و نمایه نشریات مباحث این فصل را تشکیل می‌دهد. ۳.۵ - فصل پنجمدر فصل پنجم، ابتدا اقتصاد این کشور مدنظر قرار گرفته است. افغانستان با وجود منابع طبیعی و ذخایر معدنی فراوان در اثر جور و ظلم و استثمار حکومت‌های غیرمردمی و طرح‌های استعماری، پنجمین کشور عقب مانده محسوب می‌شود. در این فصل در جداولی، میزان تولیدات معادن زغال سنگ و نفت و گاز ذکر شده است. ارائه اقلام صادراتی و وارداتی و پروژه‌های برق و آب و گاز رسانی از دیگر مباحث اقتصادی است. در بخش ارتباطات ابتدا شش راه مهم ارتباطی این کشور ذکر شده و سپس به مخابرات و رسانه‌های این کشور پرداخته شده است. ۳.۶ - فصل ششمفصل ششم، به و ضعیت نظامی افغانستان که در غالب اردوها شکل گرفته اختصاص دارد. در بخشی از این فصل می‌خوانیم: «درباره تشکیل اردوی افغانستان در گذشته‌ها، مثل خیلی از مسایل دیگر این کشور، دو دیدگاه و دوگونه قضاوت وجود دارد. یک دید مثبت و توجیه گرایانه است که به شکل گزارشی بیان می‌شود و بدون اینکه به عملکردها توجه کافی داشته باشد، صرفا نکات مثبت آن مورد توجه قرار می‌گیرد... ؛ ولی در مقابل این دید مثبت، دیدگاهی انتقادی نیز وجود دارد که نه تنها عملکرد اردوی افغانستان را در برابر خواسته‌های ملت و برخورد خشن آن با مردم کشور را زیر سؤال می‌برد که حتی درباره ساختار اردو و نحوه تشکیل آن نیز حرف‌هایی دارد». [۲]
شناسنامه افغانستان،دولت آبادی،ص۶۷۱.
در این فصل گزارش اردوی‌ها در ادوار تاریخی با ذکر تعداد نفرات و ادوات آمده است. ۴ - وضعیت کتابدر ابتدای فهرست مطالب و در انتهای اثر فهارس زیر آمده است: ۱- منابع و مآخذ ۲- اشخاص ۳- مکان‌ها ۴- اقوام و طوایف ۵- احزاب و تشکل‌ها ۶- کتاب‌ها و نشریات. در پاورقی آدرس منابع آمده است. ۵ - پانویس
۶ - منبعنرم افزار جغرافیای جهان اسلام،مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |